अद्वैत दर्शन हे भारतीय तत्वज्ञानातील एक अत्यंत गूढ, तरीही तर्कसंगत व विचारप्रधान तत्त्वज्ञान आहे. याची मांडणी विशेषतः आदि शंकराचार्य यांनी केली. “अद्वैत” याचा अर्थच आहे — “द्वैत नाही” म्हणजेच द्वितीय काही नाही – फक्त एकच सत्य आहे, ते म्हणजे ब्रह्म (ईश्वर/परम सत्य). अद्वैत दर्शन म्हणजे काय? १. “ब्रह्म सत्यं, जगन्मिथ्या, जीवो ब्रह्मैव नापरः” अर्थ: ब्रह्म…
द्वैत दर्शन हे भारतीय तत्त्वज्ञानातील एक महत्त्वपूर्ण विचारप्रणाली आहे, ज्याची मांडणी मध्वाचार्यांनी केली. याचा मुख्य आधार म्हणजे – “जीव (आत्मा) आणि ब्रह्म (ईश्वर) हे कायमस्वरूपी वेगळे आहेत”. द्वैत दर्शन म्हणजे काय? १. जीव आणि ब्रह्म वेगळे आहेत प्रत्येक आत्मा (जीव) हा ईश्वरापेक्षा भिन्न आणि स्वतंत्र अस्तित्व असलेला आहे. ईश्वर म्हणजे सर्वोच्च, सर्वशक्तिमान, सर्वज्ञ सत्ता आहे….
१. तत्त्वज्ञानाचा मूळ विचार ब्रह्म (परमेश्वर) हे एकमेव, अखंड, सर्वशक्तिमान आणि सर्वव्यापी आहे. ब्रह्म एकटाच असला तरी त्यात जीव (आत्मा) आणि जग (सृष्टी) यांचा समावेश आहे, पण हे जीव आणि जग ब्रह्माचे स्वतंत्र नसून त्याचे अवयव (अंश) आहेत. म्हणजे ब्रह्म, जीव आणि जग हे त्रैगुण्यात्मक एकात्मिक रूपात आहेत. या दृष्टिकोनातून जग, जीव आणि ब्रह्म हे…
१. शुद्धाद्वैत म्हणजे काय? शुद्धाद्वैत म्हणजे “शुद्ध एकत्व” किंवा “खऱ्या अर्थाने अद्वैत” दर्शन. यात ब्रह्म हे एकमेव सत्य आणि वास्तविक अस्तित्व मानले जाते. जग, जीव आणि ब्रह्म हे भिन्न नाहीत, तर सर्व काही ब्रह्माचेच रूप आहे. शुद्धाद्वैत दर्शनानुसार, जग मायाजाल किंवा भ्रम नाही, तर ते परमेश्वराच्या (ब्रह्माच्या) खऱ्या स्वरूपाचा भाग आहे. २. याचा प्रवर्तक कोण?…
१. अचलाद्वैत म्हणजे काय? अचलाद्वैत याचा अर्थ आहे “अचल” म्हणजे “स्थिर”, आणि “अद्वैत” म्हणजे “एकत्व” किंवा “द्वैतशून्यता”. याचा तात्पर्य असा की, ब्रह्म (परमेश्वर) हा एक अचल, अपरिवर्तनीय सत्य आहे, पण त्याच वेळी जीव आणि ब्रह्म यांच्यात एक अद्वैत आणि द्वैत दोन्ही असलेला संबंध आहे. २. प्रवर्तक कोण? अचलाद्वैताचा प्रवर्तक म्हणजे चैतन्य महाप्रभू, जे भक्ति परंपरेतील…
१. सांख्य दर्शन म्हणजे काय? सांख्य हे प्राचीन भारतीय तत्त्वज्ञानातील एक महत्त्वाचे दर्शन आहे, जे द्वैतवादी (द्वैत म्हणजे दोनत्ववादी) तत्त्वज्ञानावर आधारित आहे. यात विश्वाच्या निर्मितीचा, आत्म्याचा आणि प्रकृतीचा (सृष्टीचा मूळ पदार्थ) अभ्यास केला जातो. सांख्य दर्शन पुरुष (आत्मा) आणि प्रकृती (मूळ पदार्थ) या दोन अनंत आणि स्वतंत्र तत्त्वांवर आधारित आहे. २. प्रवर्तक कोण? सांख्य दर्शनाचे…
योगदर्शन म्हणजे शरीर, मन आणि आत्म्याच्या एकात्मतेवर आधारित तत्त्वज्ञान. योगाचा मूळ अर्थ आहे — “जोडणे” किंवा “एकत्र करणे” — म्हणजे मन, शरीर आणि आत्मा यांचे एकरूप होणे. योगदर्शन हे आत्मा आणि प्रकृती यांच्यातील भेद समजून घेण्याचा आणि मनोबुद्धी शांत करण्याचा मार्ग आहे. योगदर्शनाचा इतिहास आणि प्रवर्तक योगदर्शनाचे सर्वात महत्वाचे ग्रंथ म्हणजे पतंजलींचे योगसूत्र पतंजली यांना…
न्यायदर्शन हे भारतीय तत्त्वज्ञानातील एक महत्त्वाचे आणि प्रख्यात दर्शन आहे, जे तर्कशास्त्र आणि युक्तिवादावर आधारित आहे. ‘न्याय’ या शब्दाचा अर्थ आहे तर्क, युक्ती, किंवा न्यायशास्त्र. न्यायदर्शनाचा मुख्य उद्देश सत्याचा शोध घेणे आणि ज्ञान प्राप्तीसाठी योग्य तर्कशास्त्र वापरणे हा आहे. न्यायदर्शनाचे प्रवर्तक न्यायदर्शनाचा प्रवर्तक म्हणजे गौतम ऋषि त्यांनी ‘न्यायसूत्र’ या ग्रंथाची रचना केली, ज्यात न्यायाच्या पद्धती,…
वैशेषिक हे प्राचीन भारतीय तत्त्वज्ञानातील एक महत्त्वाचे दर्शन आहे, जे अणु-विचार (परमाणू, सूक्ष्म कण) आणि पदार्थाच्या प्रकृतीवर आधारित आहे. या दर्शनाचा मुख्य उद्देश विश्वाच्या मूळ घटकांचा शोध घेणे आणि जगातील वस्तूंचे प्रकार समजून घेणे हा आहे. वैशेषिक दर्शनात वस्तूंचे वर्गीकरण, गुण, प्रकार यांचा सखोल अभ्यास केला जातो. वैशेषिक दर्शनाचा प्रवर्तक म्हणजे कणाद मुनि यांना मानले…
