आजकाल अनेक लोक समाजात मंत्र, तंत्र, यंत्र आणि देवी-पीरांच्या चमत्कारिक कथांवर आधारित अंधश्रद्धा पसरवतात. विशेषतः शीतळा देवीसारख्या रोगनिवारक देवतांच्या बाबतीतही अनेक प्रकारची ढोंगबाजी व अतार्किक दावे केली जातात. काही लोक असे सांगतात की, ‘आम्ही विशिष्ट मंत्रांचा जप करून, गंडादोरे, कवच, यंत्र तयार करून देतो. यामुळे आमच्या देवी-देवतांचे किंवा पीरांचे आशीर्वाद मिळतात आणि अशा उपायांनी संकट,…
वेद आणि उपनिषदांनुसार आई-वडिलांची धार्मिक आणि नैतिक जबाबदारी ही केवळ मूल पोसणे,वाढवणे नाही, तर त्याला संस्कार, धर्माचरण आणि आत्मोन्नतीच्या मार्गावर घडवणे हे सर्वात मोठे कर्तव्य मानले गेले आहे. शास्त्रानुसार आई-वडिलांची मुख्य कर्तव्ये: १. गर्भधारणपूर्व संस्कार (गर्भाधान संस्कार) ऋग्वेद (१०.८५.४७) – “संतति ही धर्माचे मूळ आहे. संततीला गर्भधारणेच्या क्षणीच उत्तम विचारांची आणि चांगल्या उद्देशांची बीजं दिली…
ॐ अर्थात”ओंकार” हा शब्द परमेश्वराचे अत्यंत श्रेष्ठ आणि सर्वसमावेशक असे नाव मानले गेले आहे. कारण या ओंकारात ‘अ’, ‘उ’ आणि ‘म्’ ही तीन मूलाक्षरे एकत्रितपणे समाविष्ट आहेत. या तीन अक्षरांच्या संयोगातून निर्माण झालेला ओ३म् हा शब्द, केवळ एक उच्चारण नसून, त्यातून ब्रह्मांडातील संपूर्ण सृष्टीची ओळख आणि चेतना प्रकट होते. ‘अ’ या अक्षरापासून विराट (सर्वव्यापक ब्रह्मांड),…
प्राचीन भारतीय ज्ञानपरंपरेत वीर्यरक्षणाचे महत्त्व अत्यंत उच्‍च स्थानावर आहे. वेद, उपनिषद, आयुर्वेद आणि नीतिशास्त्र यांनी ब्रह्मचर्य हे जीवनातील एक महत्त्वाचे स्तंभ मानले आहे. याच ब्रह्मचर्याचे मूळतत्त्व म्हणजे वीर्याचे रक्षण, आणि त्यातून निर्माण होणारी आंतरिक शक्ती, चैतन्य, ओजस आणि तेजस. मुलांना वयाच्या बालपणातच, विशेषतः शारीरिक व मानसिक वाढीच्या काळात, वीर्याचे रक्षण केल्याने होणाऱ्या अमूल्य लाभांची जाणीव…
गायत्री मंत्र हा हिंदू धर्मातील सर्वात पवित्र आणि प्रभावशाली मंत्र मानला जातो. याला “महामंत्र” देखील म्हटलं जातं कारण यामध्ये संपूर्ण वेदांचं सार दडलेलं आहे. हा मंत्र ऋग्वेदाच्या तिसऱ्या मंडळातील ६२व्या सूक्ताचा १०वा मंत्र आहे. या मंत्राचे ऋषी विश्वामित्र आणि देवता सविता आहेत. गायत्री मंत्र ॐ भूर्भुवः स्वः तत्सवितुर्वरेण्यं भर्गो देवस्य धीमहि धियो यो नः प्रचोदयात्॥…
संततीला ज्ञान, सद्गुण, उत्तम आचरण, शील आणि चांगल्या स्वभावाच्या रूपात जे आभूषण प्राप्त होते, तेच खरे अमूल्य अलंकार मानले गेले पाहिजेत. मुला-मुलींना केवळ दागदागिने घालून सजविणे म्हणजे त्यांच्या आत्म्याला सुसंस्कृत व सुभूषित करणे नव्हे. सोनं, चांदी, माणिक, मोती किंवा इतर मौल्यवान वस्तूंनी सजले तरी मनुष्याचा अंतःकरण शुद्ध होत नाही. उलटपक्षी, अशा ऐहिक गोष्टीमुळे देहाभिमान वाढतो…
गायत्री मंत्राचे विस्तृत विवेचन आणि तात्त्विक अर्थ ॐ भूर्भुवः स्वः। तत्सवितुर्वरेण्यं। भर्गो देवस्य धीमहि। धियो यो नः प्रचोदयात्। (यजुर्वेद अध्याय ३६ – मंत्र ३) या पवित्र मंत्राच्या सुरुवातीस येणारा “ॐ” हा शब्द ब्रह्मस्वरूपाचा सूचक आहे. याचे विस्तृत विवेचन यथास्थानी दिले गेले आहे. या ठिकाणी आपण मुख्यतः ‘भूः’, ‘भुवः’, ‘स्वः’ या त्रिविध महाव्याहृतींचा अर्थ सोप्या आणि…
सुगंधी वातावरण आणि शुद्ध वायू हे आरोग्याच्या दृष्टीने अत्यंत हितकारक मानले जातात. दुर्गंधीयुक्त वायूमुळे किंवा पाण्यामुळे अनेक आजार उद्भवतात, आणि त्याचे परिणाम मानवाच्या शरीरावर होतात. होम या वैदिक क्रियेद्वारे शुद्ध सुगंधी वायू वातावरणात पसरवून रोगकारक वायूंचा नाश केला जातो. त्यामुळे मनुष्याला आरोग्य लाभते आणि जीवनात सुखाची अनुभूती येते. जेव्हा चंदन, तूप, केशर यांसारख्या श्रेष्ठ…
पुढील दहा लक्षणे केवळ व्यक्तीच्या नैतिक विकासासाठीच नव्हे, तर समाजसुधारणेसाठीही अत्यंत महत्त्वाची आहेत. हे लक्षण चारही आश्रमधारकांनी अंगीकारावेत, समाजाला याबाबत मार्गदर्शन करावे. स्वतः आचरण करून इतरांनाही धर्माच्या मार्गावर चालविणे, हेच खरे धर्मपालन होय. १. धैर्य (धृति): धर्माचा पाया म्हणजे मानसिक स्थैर्य. जीवनातील संकटे, दुःखद प्रसंग, हानी-लाभ यामध्ये मन विचलित न होता संयम राखणे, आणि योग्य…
श्रीगणेश ॥ जोसर्वातीतसर्वप्रकाशक ॥ गोपालाश्रमरुपीगणनायक ॥ म्हणेगोसावीनंदनाआईक ॥ सावधानें ॥१॥ अध्यारोपआणिअपवादजाण ॥ त्याचेंकीजेलआतांनिरुपणा ॥ ज्याबोधेंमिथ्यासंसारबंधन ॥ दूरीहोय ॥२॥ आधींसांगतोंतुजअध्यारोप ॥ वस्तूचेठाईंअवस्तूचाआरोप ॥ हेंचिजाणकेवलतयाचेंरुप ॥ निश्चयेंसी ॥३॥ वस्तुम्हणिजेसच्चिदानंदघन ॥ नित्यशुद्धबुद्धमुक्तनिर्गुण ॥ निर्विकारअद्वैतचैतन्यपूर्ण ॥ परब्रह्म ॥४॥ अवस्तुम्हणजेअज्ञानादिक ॥ जडदृश्यमिथ्यानामरुपात्मक ॥ व्यष्टिसमष्टिरुपसकलिक ॥ समुदाय ॥५॥ जैसासर्परज्जूचाविवर्त ॥ तैसेंब्रह्मीसर्वमायिकनिश्चित ॥ जाणविवर्ताचेंहीरुपव्यक्त ॥ तैसेंअसे ॥६॥ शुद्धचैतन्याच्याठाईंकेवल ॥ भासेअन्यथारौप्यविश्वसकल ॥ यासीभिन्नतानसोनिनिखल…