प्राचीन भारतीय ज्ञानपरंपरेत वीर्यरक्षणाचे महत्त्व अत्यंत उच्‍च स्थानावर आहे. वेद, उपनिषद, आयुर्वेद आणि नीतिशास्त्र यांनी ब्रह्मचर्य हे जीवनातील एक महत्त्वाचे स्तंभ मानले आहे. याच ब्रह्मचर्याचे मूळतत्त्व म्हणजे वीर्याचे रक्षण, आणि त्यातून निर्माण होणारी आंतरिक शक्ती, चैतन्य, ओजस आणि तेजस.
मुलांना वयाच्या बालपणातच, विशेषतः शारीरिक व मानसिक वाढीच्या काळात, वीर्याचे रक्षण केल्याने होणाऱ्या अमूल्य लाभांची जाणीव करून देणे अत्यावश्यक आहे. मुलांच्या मनात स्पष्ट रीतीने सांगणे आवश्यक आहे की:
“ज्याच्या शरीरात वीर्य सुरक्षित राहते, त्याचे आरोग्य उत्तम राहते, स्मरणशक्ती वाढते, विचारशक्ती प्रगल्भ होते, शरीराला बळ येते, आणि तो व्यक्ती साहसी, तेजस्वी, संयमी आणि पराक्रमी बनतो.”
याउलट, ज्यांचा वीर्यनाश सतत होतो विशेषतः विषयभोग, अश्लील विचार, दुराचार, मद्यपान, आणि कामविकारांनी पछाडलेले जीवन त्यांचे शरीर दुर्बल होते, बुद्धी भ्रमित होते, आणि जीवनाची दिशा हरवते. त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वात निस्तेजता, निरुत्साह, भीती, दुर्बलता आणि मानसिक अस्थैर्य निर्माण होते.
वीर्यरक्षणाची प्राप्ती ही केवळ शरीररक्षणासाठी नसून, आत्मोन्नतीसाठी आणि ज्ञानप्राप्तीसाठी अत्यावश्यक असते.
ब्रह्मचर्याचे पालन कसे करावे?
मुलांनी लहान वयापासून पुढील गोष्टींचे पालन करणे आवश्यक आहे:
अश्लील बोलणे, ऐकणे, बघणे टाळावे.
कामुक मित्रांचा किंवा दुर्वर्तन करणाऱ्या लोकांचा सहवास टाळावा.
विषयी विचारांचा त्याग करावा.
चित्रपट, टीव्ही, मोबाईलवरील अश्लीलता दूर ठेवावी.
सूत्रिणी स्त्रिया, गैरसमयी संपर्क, एकांत भेटी, स्पर्श, संभाषण हे टाळावे.
सत्संग, ग्रंथवाचन, योगाभ्यास, प्रार्थना, ध्यान, आत्मचिंतन याचा अंगीकार करावा.
यामुळे व्यक्ती स्वतःवर नियंत्रण ठेवण्यात यशस्वी होते. वीर्य म्हणजे केवळ शारीरिक द्रव्य नसून, तो मनाच्या स्थैर्याशी, आत्म्याच्या तेजाशी आणि ज्ञानाच्या परिपक्वतेशी संबंधित आहे. जे या गोष्टीचे महत्त्व लहान वयातच समजून घेतात, ते पूर्ण विद्वान, नीतिवान व यशस्वी बनतात.
आई-वडिलांचे कर्तव्य – आत्मज्ञान, शिक्षण व ब्रह्मचर्याचे बीजारोपण
शास्त्रांमध्ये ‘मातृमान् पितृमान्’ असे सांगितले गेले आहे. याचा अर्थ असा की, आई आणि वडील हेच सर्वप्रथम शिक्षक आहेत, आणि त्यांच्याच कृपेने मुलाचे जीवन सन्मार्गाला लागते.
बालकाच्या जन्मापासून ते पाचव्या वर्षापर्यंत आईने शिक्षण द्यावे. या वयात मूल आईच्या सहवासात असते आणि तिचा शारीरिक, मानसिक व भावनिक प्रभाव मुलावर अधिक प्रमाणात असतो. या काळात मुलात सत्य, संयम, नम्रता, स्वच्छता, देवभक्ती, कर्तव्यभावना यांचे बीज पेरले जाते.
पाचव्या वर्षानंतर ते आठव्या वर्षापर्यंत वडिलांनी शिक्षणाची जबाबदारी घ्यावी. यामध्ये नैतिकता, सामाजिक वर्तन, कर्तव्यपालन, शिस्त, आत्मसंयम आणि पुरुषार्थ यांचे शिक्षण द्यावे.
नवव्या वर्षात प्रवेश करताच मुलांचे उपनयन (मुंज संस्कार) करून त्यांना गुरूकुलात पाठवावे. हे गुरूकुल म्हणजे केवळ शाळा नव्हे, तर आत्मविकासाचे, संस्कारांचे आणि ज्ञानाचे मंदिर असते.
गुरूकुलात, ब्रह्मचारी वृत्तिने आचार्याच्या सान्निध्यात जीवनशैली शुद्ध केली जाते. अशा ठिकाणी वेद, उपनिषद, नीतिशास्त्र, आयुर्वेद, हस्तविद्या, धर्मशास्त्र, व्यवहारशास्त्र, योग, ध्यान, काव्य, संगीत, धनुर्विद्या अशा अनेक विद्यांचे अध्ययन होते.
शिक्षणातील शिस्त आणि कठोरपणा खरे प्रेम
आई-वडिलांनी हे लक्षात घ्यावे की, शिक्षणाच्या बाबतीत मुलांचे अति लाड करणे हे नुकसानकारक असते.
“लालने बहवो दोषाः, ताडने बहवो गुणाः” चाणक्यनीती
याचा अर्थ असा की लाड केल्यास अनेक दोष निर्माण होतात, पण योग्य मार्गदर्शनासाठी केलेले शासन मुलात उत्तम गुण निर्माण करते. म्हणूनच कठोर पण प्रेमळ शिस्तीत मुलांना घडवले पाहिजे.
वीर्यरक्षण हा केवळ वैयक्तिक आरोग्याचा विषय नाही, तो धार्मिक, मानसिक व बौद्धिक उत्कर्षाचा मूलभूत पाया आहे.
मुलांचे बालपण म्हणजे संस्कार देण्याची सर्वात मौल्यवान संधी आहे.
पालकांनी आपल्या कर्तव्याचे भान ठेवून मुलांना ब्रह्मचर्य, विद्या, स्वाध्याय, सदाचार आणि संयम यांचे प्रशिक्षण द्यावे.
हे पालन केल्यासच मूल तेजस्वी, विद्वान, नीतिमान आणि समाजोपयोगी नागरिक म्हणून घडते.
