१. अचलाद्वैत म्हणजे काय?
अचलाद्वैत याचा अर्थ आहे “अचल” म्हणजे “स्थिर”, आणि “अद्वैत” म्हणजे “एकत्व” किंवा “द्वैतशून्यता”.
याचा तात्पर्य असा की, ब्रह्म (परमेश्वर) हा एक अचल, अपरिवर्तनीय सत्य आहे, पण त्याच वेळी जीव आणि ब्रह्म यांच्यात एक अद्वैत आणि द्वैत दोन्ही असलेला संबंध आहे.
२. प्रवर्तक कोण?
अचलाद्वैताचा प्रवर्तक म्हणजे चैतन्य महाप्रभू, जे भक्ति परंपरेतील संत होते. ते गोडा-गोविंद महाराज म्हणूनही ओळखले जातात.
३. अचलाद्वैत दर्शनाची मुख्य तत्वे
अचलाद्वैत म्हणजे जीव आणि परमेश्वर यांच्यात “अद्वैत” (एकत्व) आणि “द्वैत” (द्वैतत्व) दोन्ही सत्य आहेत.
या तत्त्वाला “अचलाद्वैत” म्हणतात कारण हे एकत्व “अचल” (स्थिर) आहे आणि द्वैत “अचल” आहे.
जीव आणि परमेश्वर एकत्र आहेत पण ते वेगळेही आहेत, ही समज “अचलाद्वैत” म्हणून ओळखली जाते.
४. चैतन्य महाप्रभूंचे महत्त्वाचे तत्त्वज्ञान
भगवान आणि जीव यांच्यात एकाच वेळी एकात्मता आणि भिन्नता आहे.
“अचिंत्य भेद अभेद” (अचिंत्य म्हणजे ‘अकल्पनीय’, भेद म्हणजे ‘फरक’, अभेद म्हणजे ‘अखंड एकता’).
जीव परमेश्वराचा अंश आहे, पण पूर्णपणे विलीन होत नाही.
भक्ती (भजन, नामस्मरण, प्रेम) हा मोक्षाचा मार्ग आहे.
भक्तीमुळे जीव परमेश्वराशी एकरूप होतो, पण त्याचा स्वतंत्र अस्तित्वही कायम राहतो.
५. भक्ती आणि नामस्मरण
चैतन्य महाप्रभूंनी नामस्मरण (भगवानाचे नाव उच्चारण) आणि भक्ती यावर विशेष भर दिला.
६. अचलाद्वैत आणि इतर अद्वैतांमधील फरक
दर्शन अचलाद्वैत (चैतन्य महाप्रभू) शंकराचार्यांचा अद्वैत रामानुजाचा वैशिष्टाद्वैत.
जीव-परमेश्वर संबंध एकाच वेळी एकत्व आणि द्वैत पूर्ण एकत्व, जग मायाजाल आहे एकात्म पण वैशिष्ट्यपूर्ण भक्तीचे स्थान सर्वात महत्त्वाचे, नामस्मरण आवश्यक ज्ञान सर्वोच्च भक्ती आणि ज्ञान दोन्ही
जगाचे स्वरूप वास्तविक आणि देवाशी जोडलेले मायाजाल ब्रह्माचे अवयव.
७. अचलाद्वैत दर्शनाचा प्रभाव
गौड़ीय वैष्णव परंपरा ही अचलाद्वैत तत्त्वज्ञानाची प्रमुख शाखा आहे.
जगभरात खासकरून भारत आणि पश्चिम देशांत चैतन्य महाप्रभूंची भक्ती खूप लोकप्रिय आहे.
आधुनिक काळातही हे तत्त्वज्ञान प्रेम, भक्ती आणि आध्यात्मिकतेचा प्रभावी मार्ग मानले जाते.
